Umumy sowuk näme? Sowuklama näme?
Sowuk - wiruslar sebäpli döreýän burun we bokurdak keseli. 200-den gowrak wirusyň umumy sowuga sebäp bolýandygyna düşünildi. Keseliň beýleki ady adaty sowukdyr. Keseli döredýän esasy wiruslar; rinowiruslar, koronawiruslar, adenowiruslar we RSV. Bu kesel güýzde we gyşda has ýygy duş gelýär. Keseliň inkubasiýa döwri 24 - 72 sagat. Sowuklamanyň dowamlylygy adatça 1 hepde töweregi. Bu döwür ýaş çagalarda has uzyn bolup biler. Sowuk köplenç dümew bilen bulaşýar. Şeýle-de bolsa, sowuklama dümewden has ýumşak keseldir. Sowuk bilen dümewiň arasyndaky iň uly tapawut, dümewde burnuň akmazlygydyr.
Kim sowuklaýar (dümew)?
Dümew çagalardan ululara çenli islendik ýaşda ýüze çykyp biler. Ilkinji 6 aýda eneden geçen antikorlar çagany goraýar. Soňky döwürde çaganyň ýylda 6-8 sowuk hüjümi bolmagy adaty zat hasaplanýar. Okuw ýylynda çagalar has köp adamly ýerlerde bolup başlansoň, olaryň sany köpelýär. Ulularda ýylda 2-3 hüjüm bolup biler.
Adaty sowuk (dümew) nädip ýokaşýar?
Dümew hassalaryň burun we bokurdak sekresiýalarynyň damjalar arkaly ýaýramagy netijesinde adamdan adama geçýär . Ionokançlygy ýokarlandyrýan esasy faktorlar:
- Arassaçylygyň bolmazlygy (el ýuwup bilmezlik, näsaglaryň zatlary bilen aragatnaşyk saklamak, çagalar baglarynda oýunjaklary arassalamak),
- Sowuklama keseli bolan adamlar bilen ýakyn aragatnaşyk saklaň
- Çilim çekmek ýa-da çilim çekmek şertlerinde bolmak,
- Uky ýeterlik däl,
- Gowşak immun ulgamy,
- Adam köp we howasy şemalladylýan gurşaw, jemgyýetçilik ulaglary,
- Çagalar bagy, mekdep, çagalar bagy ýaly köpçülikleýin ýaşaýyş ýerleri.
Sowuk (dümew) alamatlary näme?
Adaty sowuklamanyň esasy alamatlary:
- Gyzzyrma (gaty ýokary däl),
- Bokurdak agyry, bokurdakda ýanmak,
- Burun akmagy, burun dykylmagy,
- Asgyrmak,
- Gury üsgülewük,
- Gözlerde suwly we ýanýan duýgy,
- Gulaklarda dolylyk,
- Kellagyry,
- Gowşaklyk we ýadawlyk.
Adaty sowuga nädip diagnoz goýulýar?
Sowuk diagnozy näsagyň arz-şikaýatlary we hassany lukmanyň barlagy bilen amala aşyrylýar. Hiç hili kynçylyk ýok bolsa, barlamagyň zerurlygy ýok.
Sowuk (dümewi) nädip bejermeli?
Adaty sowuklama üçin ýörite bejergi ýok. Näsagda sinüzit, bronhit ýa-da orta gulak ýokançlygy ýüze çykmasa, antibiotikler ulanylmaýar. Keseliň alamatlary adatça 10 gün dowam edýär. Şeýle-de bolsa, kynçylyklar ýüze çyksa, keseliň dowamlylygy uzalýar. Umumy bejerginiň ýörelgeleri hassanyň agyry dermanlary bilen agyrysyny azaltmak we burun dekonjestantlary bilen hassanyň aňsat dem almagyna mümkinçilik bermekdir. Bu prosesde köp suwuklyk içmek peýdalydyr. Otagyň howasyny nemlendirmek näsaga aňsat dem almaga mümkinçilik berýär. Bokurdagy süpürip bolýar. Sowuklamany bejermekde ulanylýan käbir dermanlar zerur bolanda ulanylyp bilner. Ösümlik çaýlary sowuklama üçin hem örän peýdalydyr. Täze gök önümleri we miweleri köp iýmek möhümdir. Krowatda dynç almagy mümkin boldugyça kabul etmeli. Hapalanmagyň öňüni almak üçin maska ulanylyp bilner. Eliň arassalanmagy keseliň ýaýramagynyň öňüni almakda örän möhümdir.
Adaty sowuk üçin näme peýdaly?
- Yalpak we limon
- Zynjyr bal
- Darçyn bal süýdü
- Limon linden
- C witamini
- Bokurdak boşlugy
- Echinacea çaýy
- Towuk we trotter çorbasy
Adaty sowuklamanyň kynçylyklary näme?
Sowukdan soň ýaş bäbeklerde üsgülewük uzak dowam edip biler. Bronhiolit diýilýän aşaky dem alyş ýollarynyň ýokaşmagy bolup biler. Şeýle hem, sowukdan soň ýaş çagalarda orta gulak ýokançlyklary köp bolýar. Burun dykylmagy sinuslaryň doldurylmagyna we sinüzitiň döremegine sebäp bolup biler. Pnewmoniýa we bronhit ýaş çagalarda, garrylarda we immuniteti gowşak adamlarda sowukdan soň döräp biler. Astmatiki näsaglarda umumy sowuklama demgysma hüjümini döredip biler.
Sowukdan soň gitmeýän sary-ýaşyl akýan burun we kelle agyry sinüzitiň alamatlary bolup biler. Gulak agyry we gulak akmagy orta gulak ýokançlygynyň alamatlarydyr. Uzak wagtlap gitmeýän güýçli üsgülewük, dem almakda kynçylyk çekýän bolsa, aşaky dem alyş ýollaryny barlamaly.
Sowuklamalardan goramak üçin aşakdakylara üns bermeli:
- Elleri ýygy-ýygydan ýuwmak,
- Burunlara we gözlere eliňiz bilen degmekden gaça duruň,
- Daşky gurşawy ýygy-ýygydan şemallaşdyryň,
- Çilim çekmezlik we çilim çekmek şertlerinde bolmazlyk,
- Çagalar baglarynda we çagalar baglarynda oýunjaklary arassalamak.