Psoriaz näme? Alamatlar we bejeriş usullary

Psoriaz näme?

Psoriaz keseli bilen tanalýan toshbaýaz, dowamly we bejerip bolmaýan kesel bolup, dünýäde takmynan 1-3% derejesinde görülýär. Köplenç otuzynjy ýyllarda başlasa-da, doglan gününden islendik ýaşda bolup biler. 30% ýagdaýynda maşgala taryhy bar.

Psoriazda deridäki öýjükler tarapyndan dürli antigenler döredilýär. Bu antigenler immunitetiň işjeňleşmeginde möhüm rol oýnaýar. Işjeň immun öýjükleri derä gaýdyp, öýjükleriň köpelmegine we deride psoriaz keseliniň döremegine sebäp bolýar. Şonuň üçin toshbaýaz, bedeniň öz dokumalaryna garşy ösýän keseldir. Şeýle näsazlyklar awtoimmun keselleri hökmünde klassifikasiýa edilýär.

Psoriaz keselinde immun ulgamynyň T lenfosit öýjükleri işjeňleşýär we deride ýygnanmaga başlaýar. Bu öýjükler deride ýygnanandan soň, käbir deri öýjükleriniň ýaşaýyş sikli çaltlaşýar we bu öýjükler gaty nyşanlaryň gurluşyny emele getirýär. Psoriaz keseli, bu deri öýjükleriniň köpelmegi netijesinde ýüze çykýar.

Deri öýjükleri deriniň çuň gatlaklarynda öndürilýär, ýuwaş-ýuwaşdan ýer ýüzüne çykýar we belli bir wagtdan soň ömrüni tamamlaýar we dökülýär. Deri öýjükleriniň ömri takmynan 1 aý dowam edýär. Psoriaz keselinde bu ýaşaýyş sikli birnäçe güne çenli gysgaldylyp bilner.

Durmuş siklini tamamlaýan öýjükleriň ýykylmaga we biri-biriniň üstünde ýygnanyp başlamaga wagty ýok. Bu görnüşde ýüze çykýan lezýonlar, esasanam bogun ýerlerinde, şeýle hem näsagyň ellerinde, aýaklarynda, boýnunda, kellesinde ýa-da ýüz derisinde nyşan ýaly bolup biler.

Psoriaz keseline näme sebäp bolýar?

Psoriaz keseliniň esasy sebäbi entek açylmady. Soňky gözlegler genetiki we immun ulgamy bilen baglanyşykly faktorlaryň keseliň ösmeginde bilelikde täsir edip biljekdigi baradaky pikiri nygtaýar.

Awtoimmun ýagdaýy bolan toshbaýaz keselinde adatça daşary ýurt mikroorganizmlerine garşy göreşýän öýjükler deriniň öýjükleriniň antigenlerine garşy antikorlary sintez edýär we häsiýetli dökülmeleriň döremegine sebäp bolýar. Käbir daşky gurşaw we genetiki faktorlar adaty ýagdaýdan has çalt döreýän deri öýjükleriniň ösmegine itergi berip biler diýip pikir edilýär.

Bu hereketlendiriji faktorlaryň arasynda iň ýygysy:

• Bokurdak ýa-da deri ýokançlygy
• Sowuk we gurak howa şertleri
• Dürli awtoimmun keselleriniň ýoldaşlygy
• Deri şikesleri
• Stress
• Temmäki ulanmak ýa-da çilim tüssesi
• Aşa köp spirtli içgiler
• Steroid öndürýän dermanlaryň çalt kesilmeginden soň
• Gan basyşyny ýa-da gyzzyrmany bejermek üçin ulanylýan käbir dermanlar ulanylandan soň

Psoriaz keseliniň ýokaşýarmy diýen soraga bu keseliň islendik adamda bolup biljekdigini we adamlaryň arasynda ýaýramak ýaly zadyň ýokdugyny aýdyp bolar. Çagalaryň döremeginiň taryhyny üçden birinde tapyp bolýar.

Maşgala taryhyna eýe bolmak möhüm töwekgelçilikdir. Closeakyn maşgala agzalarynda bu keseliň bolmagy, toshbaýaz keselinden ejir çekýän adamyň köpelmegine sebäp bolup biler. Genetiki taýdan miras galan toshbaýaz töwekgelçilik toparyndaky adamlaryň takmynan 10% -de ýüze çykarylýar. Bu 10% -den 2-3% -i toshbaýaz keselini döredýär.

Dürli gözlegler, toshbaýaz töwekgelçiligi bilen baglanyşykly 25 dürli ýürek sebitiniň bolup biljekdigini ýüze çykardy. Bu gen sebitlerindäki üýtgeşmeler T öýjükleriniň adaty ýagdaýdan başgaça hereket etmegine sebäp bolup biler. Gan damarlarynyň dilasiýasy, öýjük sikliniň tizlenmegi we kepek görnüşindäki dökülmeler T öýjükleri tarapyndan basylan deride ýüze çykýar.

Psoriaz keseliniň alamatlary we görnüşleri haýsylar?

Psoriaz keseliniň hroniki kursy bar we hassalaryň köpüsinde deri nyşanlary we kepek bolýar. Kesel dörtden bir hadysada örän ýygy duş gelýär. Öz-özünden dikelmek seýrekdir, ýöne käbir ýagdaýlarda ötünç we agyrlaşma döwürleri bolup biler. Stress, alkogol, wirus ýa-da bakterial ýokançlyklar alawyň döremegine sebäp bolup biler. Temmäkini ulanmak keseli hasam güýçlendirip biljek faktorlaryň biridir.

Näsaglaryň köpüsinde deride gyjyndyrmalar we ýazgylar bar. Adaty kesellerde bedeniň gyzgynlygyny, sowuklamalary, titremegi we beloklaryň sarp edilmegini ýokarlandyrmakda kynçylyklar bolup biler. Käbir hadysalarda toshbaýaz sebäpli revmatizm döräp biler. Psoriaz bilen baglanyşykly revmatizmde bilekde, barmaklarda, dyzlarda, topuklarda we boýunlarda bolup biler. Bu ýagdaýlarda deriniň zeperlenmeleri hem bolýar.

Psoriaz keseliniň alamatlary bedeniň islendik ýerinde ýüze çykyp biler, ýöne köplenç dyzlarda, tirseklerde, kellede we jyns agzalarynda ýüze çykýar. Dyrnaklarda toshbaýaz ýüze çykanda kiçijik çukurlar, sary-goňur reňk we dyrnaklaryň galyňlaşmagy bolup biler.

Psoriaz keseli deriniň zeperlenmelerine baglylykda dürli görnüşlere eýe:

• Psoriaz keseli

Plak toshbaýaz ýa-da psoriaz vulgaris, toshbaýazyň iň köp ýaýran görnüşidir we näsaglaryň takmynan 85% -ini tutýar. Galyň gyzyl nyşanlarda çal ýa-da ak reňkler bilen häsiýetlendirilýär. Ionsaralanmalar köplenç dyzlarda, tirseklerde, lomber sebitde we kellede ýüze çykýar.

1-den 10 santimetre çenli üýtgeýän bu lezýonlar, käbir adamlarda bedeniň bir bölegini gurşap alýan ululyga ýetip biler. Deriniň çyzylmagy ýaly hereketler sebäpli dörän şikes, bu ýerdäki lezýonlaryň döremegine sebäp bolup biler. Koebner hadysasy diýlip atlandyrylýan bu ýagdaý, keseliň şol pursatda işjeňdigini görkezip biler.

Plastiki toshbaýaz keselindäki lezýonlardan alnan nusgalarda punktat gan akmalara Auspitz belgisi diýilýär we kliniki diagnoz üçin möhümdir.

• Guttate toshbaýazlygy

Gutt psoriaz deride ownuk gyzyl tegelek görnüşinde lezýonlary emele getirýär. Plak toshbaýazdan soň iň köp ýaýran psoriaz görnüşidir we hassalaryň takmynan 8% -de bolýar. Guttate toshbaýazlygy çagalykdan we ýaş ululykda başlaýar.

Alnan lezýonlar ownuk, aralyk we damja görnüşli. Magistralda we ekstremitlerde ýygy-ýygydan ýüze çykýan dökülmeler ýüzde we kellede hem ýüze çykyp biler. Düwürtigiň galyňlygy plak toshbaýazdan az, ýöne wagtyň geçmegi bilen galyňlaşyp biler.

Guttate psoriazynyň ösmeginde dürli hereketlendiriji faktorlar bolup biler. Bakterial bokurdak ýokançlyklary, stres, deriniň şikeslenmegi, ýokaşma we dürli dermanlar bu sebäp bolýan faktorlaryň biridir. Çagalarda ýüze çykýan iň köp ýaýran faktor, streptokokk bakteriýalaryndan döreýän ýokarky dem alyş ýollarynyň ýokançlygydyr. Guttate toshbaýaz, ähli görnüşleriň arasynda iň oňat çaklamasy bolan toshbaýaz görnüşidir.

• Pustular toshbaýaz

Psoriazyň agyr görnüşlerinden biri bolan pustular psoriaz, adyndan görnüşi ýaly gyzyl pustulalary öndürýär. Ionsaralar bedeniň köp ýerinde, elleriň we aýaklaryň aýagy ýaly aýry-aýry ýerlerde bolup biler we uly meýdany gurşap alýan ululyklara ýetip biler. Pustular psoriaz, beýleki görnüşler ýaly, bogun ýerlerine täsir edip, deride kepek döredip biler. Alnan pustular lezýonlar ak, iriň bilen doldurylan çişler görnüşinde.

Käbir adamlarda pustulalaryň ýüze çykýan hüjüm döwri we remissiýa döwri biri-birine yzygiderli gidip biler. Pustulalar emele gelende adam dümew ýaly alamatlary başdan geçirip biler. Gyzzyrma, sowuklama, çalt impuls, myşsalaryň gowşaklygy we işdäň ýitmegi bu döwürde ýüze çykyp biljek alamatlaryň biridir.

• Düwürtik toshbaýaz

Psoriazyň bu görnüşi, flexural ýa-da ters psoriaz diýlip hem atlandyrylýar, köplenç deriniň bukulýan ýerinde döş, goltuk we ýogyn deride bolýar. Alnan lezýonlar gyzyl we ýalpyldawukdyr.

Düwürtikli toshbaýazly näsaglarda, lezýonlaryň ýüze çykýan ýerleriniň çyglylygy sebäpli dökülme bolup bilmez. Seresap boluň, sebäbi bu ýagdaý käbir adamlarda bakteriýa ýa-da kömelek keselleri bilen bulaşyp biler.

Bu psoriaz keseli bolan adamlara bedeniň beýleki ýerlerinde dürli görnüşler goşulýar. Seresap boluň, sebäbi sürtülmeler bilen lezýonlar hasam erbetleşip biler.

• Eritrodermiki toshbaýaz

Eritrodermiki toshbaýaz, ekzfoliatiw toshbaýaz diýlip hem bilinýär, ýanýan ýaly lezýonlary emele getirýän sedefiň seýrek görnüşidir. Bu kesel gyssagly lukmançylyk kömegini talap edip biljek derejede agyr bolup biler. Bedeniň temperaturasyna gözegçilik etmegiň bozulmagy, şeýle hassalarda hassahana ýerleşdirilmeginiň iň möhüm sebäplerinden biridir.

Bir wagtyň özünde beden meýdanynyň köp bölegini gurşap alyp bilýän eritrodermiki toshbaýazda, derisi güne ýanandan soň bolşy ýaly görünýär. Ionsaralar wagtyň geçmegi bilen gabyk bolup, uly galyplar görnüşinde gaçyp biler. Psoriazyň bu seýrek görnüşinde ýüze çykýan dökülmeler gaty gyjyndyrýar we ýanýan agyrylara sebäp bolup biler.

• Psoriatiki artrit

Psoriatiki artrit, agyryly we adamyň beden işjeňligini çäklendirýän we toshbaýaz keselinden takmynan 3-e täsir edýän revmatologiki keseldir. Psoriatiki artrit alamatlara baglylykda 5 dürli topara bölünýär. Häzirki wagtda bu keseli anyk bejerip biljek derman ýa-da başga bejeriş usuly ýok.

Aslynda awtoimmun bozulmasy bolan toshbaýazly näsaglarda psihiatrik artrit, immun ulgamy bogunlary we derini nyşana alandan soň ýüze çykýar. Aýratyn hem el bogunlaryna agyr täsir edip bilýän bu ýagdaý, bedeniň islendik bogunlarynda bolup biler. Näsaglarda deri zeperlenmeleriniň ýüze çykmagy, köplenç bilelikdäki şikaýatlar ýüze çykmazdan ozal ýüze çykýar.

Psoriaz keseli nädip anyklanýar?

Keseliň diagnozy köplenç deriniň zeperlenmeleri bilen ýüze çykýar. Maşgalada toshbaýazyň bolmagy diagnoz goýmaga kömek edýär. Köplenç toshbaýaz keselini diňe fiziki gözden geçirmek we barlamak arkaly anyklap bolýar. Fiziki barlagyň çäginde toshbaýaz bilen baglanyşykly alamatlaryň barlygy sorag astyna alynýar. Şübheli ýagdaýlarda deriniň biopsiýasy edilýär.

Biopsiýa prosesinde kiçijik deri nusgasy alynýar we nusgalar mikroskopda barlamak üçin laboratoriýa iberilýär. Biopsiýa prosesi bilen toshbaýazyň görnüşi aýdyňlaşdyrylyp bilner.

Psoriaz keselini anyklamak üçin biopsiýa prosesinden başga-da dürli biohimiki synaglar hem geçirilip bilner. Ganyň doly sanalmagy, revmatoid faktorynyň derejesi, eritrositleriň çökündileriniň derejesi (ESR), peşew kislotasynyň derejesi, göwrelilik synagy, gepatit parametrleri we PPD deri synagy ulanylyp bilinjek beýleki anyklaýyş gurallarynyň biridir.

Psoriaz keseli nädip bejerilýär (Psoriaz)?

Psoriaz keselini bejermek kararyna gelende hassanyň şahsy pikirleri hem göz öňünde tutulýar. Bejergi uzak möhletli boljakdygy sebäpli, hassanyň bejeriş meýilnamasyna laýyk gelmegi gaty möhümdir. Köp hassalarda semizlik, gipertoniýa we giperlipidemiýa ýaly metabolik meseleler bar. Bejergi meýilleşdirilende bu ýagdaýlar hem göz öňünde tutulýar. Bejergi meýilnamasy keseliň agyrlygyna we ýaşaýşyň hiline zyýan ýetirýändigine görä amala aşyrylýar.

Bedeniň belli bir ýerine lokallaşdyrylan ýagdaýlarda degişli deri kremleri ulanylýar. Kortizonly kremler köplenç ileri tutulýar. Deriniň çygly bolmagy üçin kremler maslahat berilýär. Göwreli aýallar az güýçli kortizon kremleri we fototerapiýa bilen bejerilýär. Ondan öň bejerginiň hiç hili zyýan bermejekdigi barada maglumat almak üçin ginekolog lukmanyna ýüz tutup bilersiňiz.

Kortikosteroidleri öz içine alýan krem, jel, köpük ýa-da spreýden alnan dermanlar ýeňil we orta toshbaýaz keselinde peýdaly bolup biler. Bu dermanlar her gün agyrlaşma wagtynda ulanylýar we keseliň ýok döwürlerinde uzak wagtlap ulanylýar. Güýçli kortikosteroid dermanlaryny uzak wagtlap ulanmak deriniň inmegine sebäp bolup biler. Uzak möhletleýin ulanmak bilen ýüze çykýan başga bir mesele, neşäniň täsirini ýitirmegidir.

Lightagtylyk bejergisi (fototerapiýa) geçirilende dürli tolkun uzynlyklarynyň tebigy we ultramelewşe şöhleleri ulanylýar. Bu şöhleler deriniň sagdyn öýjüklerine giren immun ulgamy öýjüklerini ýok edip biler. Psoriazyň ýeňil we orta ýagdaýlarynda UVA we UVB şöhleleri şikaýatlara gözegçilik etmekde oňyn täsir edip biler.

Fototerapiýada PUVA (Psoralen + UVA) bejergisi psoralen bilen bilelikde ulanylýar. Psoriaz keselini bejermekde ulanyp boljak şöhleler, tolkun uzynlygy 311 nanometr bolan UVA şöhleleri we tolkun uzynlygy 313 nanometr bolan dar UVB şöhleleri. Dar zolakly ultramelewşe B (UVB) şöhleleri çagalarda, göwreli aýallarda, ene süýdi bilen emdirýän aýallarda ýa-da garry adamlarda ulanylyp bilner. Fototerapiýa iň gowy jogap berýän psoriazyň görnüşi gutt psoriazdyr.

Käbir ýagdaýlarda lukmanlar D witamini bolan dermanlary saýlap bilerler. Kömür çorbasy bejerginiň usullarynyň arasynda. D witamini bolan kremler deri öýjükleriniň täzeleniş tizligini peseltmäge täsir edýär. Kömür saklaýan önümler krem, ýag ýa-da şampun görnüşinde ulanylyp bilner.

Psoriaz keseliniň agyr ýagdaýlarynda fototerapiýa goşmaça ulgamlaýyn dermanlar ulanylýar we bejergä iň köp ulanylýan kremler hem goşulýar. Deriniň çygly we ýumşak bolmagy möhümdir. Esasanam bilelikdäki çişme we dyrnak bilen baglanyşykly ýagdaýlarda ulgamlaýyn derman bejergisi ileri tutulýar.

Metotreksat we siklosporin, retinoidler we fumaratdan alnan dermanlar diýlip atlandyrylýan A witamini, rak keselini bejermekde ulanylýan ulgamlaýyn dermanlaryň arasynda. Ulgamlaýyn bejergi başlanan hassalarda yzygiderli gan barlaglary geçirilmeli we bagyr we böwrek funksiýalaryna ýakyndan gözegçilik edilmelidir.

Retinoid dermanlary deri öýjükleriniň önümçiligini basyp ýatyrýar. Psoriaz keseliniň bu dermanlaryň ulanylmagy bes edilenden soň gaýtadan ýüze çykyp biljekdigini ýatdan çykarmaly däldir. Retinoidden alnan dermanlar dodaklaryň çişmegi we saç dökülmegi ýaly dürli täsirleri hem bar. 3 ýylyň içinde göwreli bolmak isleýän göwreli aýallar ýa-da aýallar, dogabitdi kemçilikler sebäpli retinoidleri öz içine alýan dermanlary ulanmaly däldirler.

Siklosporin we metotreksat ýaly himiýa bejergisini ulanmagyň maksady immunitetiň täsirini basmakdyr. Siklosporin toshbaýaz alamatlaryna gözegçilik etmekde örän täsirli, ýöne immuniteti gowşadýan täsiri adamy dürli ýokanç kesellere sezewar edip biler. Bu dermanlar böwrek problemalary we ýokary gan basyşy ýaly beýleki ýaramaz täsirleri hem bar.

Metotreksaty pes dozalarda ulananyňyzda az zyýanly täsirleriň ýüze çykýandygy synlandy, ýöne çynlakaý täsirleriň uzak möhletleýin ulanylmagy bilen hem bolup biljekdigini ýatdan çykarmaly däldir. Bu çynlakaý täsirleri bagryň zeperlenmegini we gan öýjükleriniň önümçiliginiň bozulmagyny öz içine alýar.

Psoriaz keselinde keseli döredýän we onuň köpelmegine sebäp bolýan ýagdaýlar bolýar. Bularyň arasynda tonzillit, peşew ýollarynyň ýokaşmagy, dişleriň çüýremegi, dyrnaklar, aşgazanlar we dyrnaklar, deriniň zeperlenmegi, duýgy problemalary, agyryly hadysalar we stres bar. Bu şertleriň hemmesine degişli çemeleşilmelidir. Psihiatrlardan ýa-da psihologlardan psihologiki goldaw alýan hassalar hem peýdaly bolup biljek çemeleşmeleriň arasynda.

Psoriaz keseli gaty göze ilýän keseldir. Näsagyň gowulaşmak baradaky oňyn duýgulary keseliň gidişine ýakyn täsir edip biler. Näsaglara ulanylýan bu alternatiw usullaryň psihologiki taýdan ýeňilleşdirilmegi we teklip effekti barlygy kabul edilýär. Şol sebäpli toshbaýazly adamlar üçin lukmanyň gözegçiliginde bolmak we adaty usullardan peýdalanmak möhümdir.

Iýmitleniş endikleri bilen ýaşaýyş durmuşy we toshbaýazlygyň arasyndaky baglanyşyk entek doly düşündirilmedi. Artykmaç agramdan dynmak, trans ýa-da tebigy ýaglary öz içine alýan önümleri sarp etmezlik we alkogol içgilerini azaltmak, toshbaýaz keseliniň peýdalydygy baradaky soraga jogap berýän iýmit meýilnamasynyň üýtgemegi. Şol bir wagtyň özünde hassalar haýsy iýmitleri iýip, keseliň köpelmegine üns bermelidirler.

Stress toshbaýaz keseliniň esasy sebäbi bolup durýar. Durmuşyň streslerini ýeňip geçmek, agyrlaşmagy azaltmakda we alamatlara gözegçilik etmekde peýdaly bolup biler. Dem alyş maşklary, meditasiýa we ýoga amallary stres gözegçiligi üçin ulanyp boljak usullaryň biridir.