ALS keseli näme? Alamatlar we amal

ALS keseli näme?

Amyotrofik gapdal skleroz ýa-da ALS, seýrek duş gelýän newrologiki keseller topary bolup, esasan meýletin myşsalaryň hereketine gözegçilik etmek üçin jogapkär nerw öýjüklerine zeper ýetýär. Meýletin myşsalar çeýnemek, ýöremek we gürlemek ýaly hereketlere jogapkärdir. ALS keseli öňe gidýär we wagtyň geçmegi bilen alamatlar hasam erbetleşýär. Häzirki wagtda ALS-iň ösüşini duruzmak ýa-da doly bejergini üpjün etmek üçin bejeriş usullary ýok, ýöne bu ugurda gözlegler dowam edýär.

ALS-iň alamatlary nämeler?

ALS-iň başlangyç alamatlary dürli hassalarda başgaça ýüze çykýar. Bir adam ruçka ýa-da kofe käsesini saklamakda kynçylyk çekip bilse-de, başga bir adamda gürlemekde kynçylyk çekip biler. ALS adatça kem-kemden ösýän keseldir.

Keseliň ösüş tizligi hassadan hassa üýtgeýär. ALS hassalary üçin ortaça diri galmagyň wagty 3 ýyldan 5 ýyla çenli bolsa-da, köp hassalar 10 ýa-da has köp ýyl ýaşap bilerler.

ALS-de iň köp ýaýran irki alamatlar:

• Pyýada ýöräp barýarka büdremek,
• Zatlary götermekde kynçylyk,
• Sözüň bozulmagy,
• Ýuwutmak meselesi,
• Myşsalarda gysyş we berklik,
• Kelläni dik saklamakdaky kynçylyk aşakdaky ýaly görkezilip bilner.

ALS başda diňe bir eli täsir edip biler. Ora-da diňe bir aýakda kynçylyk çekip, göni çyzykda ýöremegi kynlaşdyryp bilersiňiz. Wagtyň geçmegi bilen gözegçilik edýän myşsalaryňyzyň hemmesi diýen ýaly kesele täsir edýär. Heartürek we öt haltasynyň myşsalary ýaly käbir organlar doly sagdyn bolýarlar.

ALS ýaramazlaşdygyça has köp myşsa keseliň alamatlaryny görkezip başlaýar. Keseliň has ösen alamatlary şulary öz içine alýar:

• Myşsalarda agyr gowşaklyk,
• Myşsa massasynyň azalmagy,
• Çeýnemegiň köpelmegi we ýuwutmak ýaly alamatlar bar.

ALS sebäpleri näme?

Bu kesel 5-10% ýagdaýynda ene-atalardan miras galypdyr, beýlekilerde belli bir sebäp tapylmaz. Näsaglaryň bu toparynda bolup biljek sebäpler:

Gen mutasiýa . Dürli genetiki mutasiýa nesil yzarlama görnüşine meňzeş simptomlary döredýän nesil ALS-e sebäp bolup biler.

Himiki deňsizlik . ALS keselinde beýnide we himiki habarlary daşamakda işleýän glýutamatyň ýokarlanmagy ýüze çykaryldy. Gözlegler, artykmaç glýutamatyň nerw öýjüklerine zeper ýetirýändigini görkezdi.

Düzgünleşdirilen immun jogap . Käwagt adamyň immun ulgamy bedeniniň adaty öýjüklerine hüjüm edip, nerw öýjükleriniň ölümine sebäp bolup biler.

Beloklaryň adaty bolmadyk ýygnanmagy . Nerw öýjüklerindäki käbir beloklaryň adaty bolmadyk görnüşleri öýjükde kem-kemden ýygnanýar we öýjüklere zeper ýetirýär.

ALS nädip diagnoz goýulýar?

Keseli irki döwürde anyklamak kyn; alamatlary käbir beýleki newrologiki kesellere meňzeýär. Käbir synaglar beýleki şertleri aradan aýyrmak üçin ulanylýar:

• Elektromiýogramma (EMG)
• Nerw geçirijisini öwrenmek
• Magnit-rezonans tomografiýasy (MRI)
• Gan we peşew synaglary
• Lomber deşik (oňurga ýiliginden suwuklygy biline iňňe salmak prosesi)
• Myşsa biopsiýasy

ALS üçin bejeriş usullary haýsylar?

Bejergiler keseliň ýetiren zyýanyny bejerip bilmez; ýöne alamatlaryň ösüşini haýalladyp, kynçylyklaryň öňüni alyp biler we hassany has amatly we garaşsyz edip biler. Bejergi köp ugurlarda taýýarlanan lukmanlaryň we lukmançylyk işgärleriniň toplumlaýyn toparyny talap edýär. Bu siziň ýaşamagyňyzy uzaldyp, durmuş derejäňizi ýokarlandyryp biler. Bejergide dürli dermanlar, fiziki bejeriş we reabilitasiýa, söz terapiýasy, iýmit goşundylary, psihologiki we sosial goldaw bejergileri ýaly usullar ulanylýar.

ALS-ni bejermek üçin FDA tarapyndan tassyklanan Riluzole we Edaravone atly iki dürli derman bar. Riluzole käbir adamlarda keseliň ösüşini haýalladýar. Bu täsire, ALS keseli adamlaryň beýnisinde köplenç ýokary derejelerde duş gelýän glutamat atly himiki habarçynyň derejesini peseltmek arkaly ýetýär. Riluzole dilden kabul edilen derman. Edaravone näsaga damar bilen berilýär we çynlakaý täsirleri döredip biler. Lukman bu iki dermandan başga-da, myşsalaryň gysylmagy, iç gatamagy, ýadawlyk, aşa tüýkülik, uky problemalary we depressiýa ýaly alamatlary aýyrmak üçin dürli dermanlary maslahat berip biler.